چکیده
جستجو پیرامون خاستگاه و ماهیت پارچه موسوم به دیبای شوشتری که اکنون نمونه‌ای از آن برجای نمانده است، به واکاوی مستندات تاریخی در متون منظوم و منثور می‌پردازیم و می‌کوشیم تا با استفاده از این شواهد توصیفی، تحلیلی و تاریخی، الگویی تصویری از دیبای شوشتری ارائه نماییم. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که زنان ایران زمین از زمان مادها (که نخستین ساکنان آریایی ایران زمین بوده‌اند) حجاب کاملی شامل پیراهن بلند چین‌دار و شلوار تا مچ پا و چادر و شنلی بلند روی لباس‌ها، داشته‌اند. با توجه به شواهد و توصیف‌هایی که از دیبای شوشتری در منابع مکتوب آمده، درمی‌یابیم که پارچه مذکور منسوجی ابریشمین و زربفت بوده است که بافت آن از روزگار شاپور دوم ساسانی، با مهاجرت بافندگان سوری به ایران، در شهر شوشتر توسعه‌یافته و پس از اسلام نیز با حمایت خلفا و حاکمان ایرانی تا قرن‌ها کاربرد داشته است. منابع مکتوب بر بافت تصاویر انسانی و گیاهی بر دیبای شوشتری اشاره دارند که می‌توان آن‌ها را با طرح‌های رایجی همچون مدالیون تصور نمود. رنگ آن نیز اغلب ارغوانی و یا سبز بوده است تارهای داخلی جفتی (مزدوج) از ویژگی‌های ابریشمینه‌های شوشتر بوده و طرح سرژه (کج‌راه) با تکرار نخ‌های پود دو درمیان، قابلیت نقش‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌داده است. حوز کاربرد این منسوج به‌ویژه در دور اسلامی با برپایی کارگاه‌های طراز در شوشتر گسترش‌یافته و سرزمین‌های دیگری همچون مصر و بیزانس را در برمی‌گرفته است، اما عصر طلایی بافت دیبا در سده‌های هفتم و هشتم هجری، همزمان با حمل مغول به ایران، روبه‌زوال نهاد.
واژگان كليدي: منسوجات، کهن، شوشتر، لباس و تاریخچه